توانبخشی شناختی چیست؟

تعریف

اگر بخواهیم دقیق تر توضیح دهیم که توانبخشی شناختی چیست٬ باید بگوییم که توانبخشی شناختی (Cognitive Rehabilitation Therapy) یا همان CRT بر میگرده به مداخلات بر اساس شواهدی که به منظور بهبود عملکرد شناختی در آسیب های مغزی یا آسیب های شناختی فرد طراحی شدند. توانبخشی شناختی را به منظور بازسازی مجدد عملکرد نرمال مغز انجام میدهند.

برای درک بهتر اینکه توانبخشی شناختی چیست باید بدانیم که توانبخشی شناختی عبارت است از برنامه های شخصی سازی شده برای تمرین و آموزش مهارت های خاص شناختی

استراتژی های فراشناختی

استراتژی های فراشناختی شامل : کمک کردن به افزایش خودآگاهی بیمار مربوط به مهارت حل مسئله به وسیله این که فرد یاد بگیرد موثر بودن این مهارت ها را نظارت کند و مهارت های خود را اصلاح کند.

مداخلات توانبخشی شناختی چیست؟

مداخلات توانبخشی شناختی زیرمجموعه توانبخشی شناختی هست و در اکثر اوقات در افرادی که دچار سکته ی مغزی یا ضربه ی مغزی شده اند، موثر واقع شده است. در واقع برای شناخت بهتر پاسخ سوال توانبخشی شناختی چیست بررسی موارد سکته ی مغزی یکی از بهترین راه حال هاست.

مداخلات توانبخشی شناختی مبتنی بر کامپیوتر که با نام مداخلات اصلاح شناختی هم هست ، برای درمان اسکیزوفرنیا، بیش فعالی – نقص توجه و اختلال افسردگی ماژور به کار می رود.

توانبخشی شناختی بر اساس استراتژی‌های آسیب مغزی شامل حافظه ،عملکرد اجرایی، برنامه‌ریزی فعالیت‌ها پایه گذاری شده است.

مقالات و شواهد قطعی برای موثر بودن توانبخشی شناختی به منظور کاهش اختلالات غفلت وجود ندارد و اثرات آن بر روی افزایش استقلال فرد هنوز اثبات نشده است. اگرچه شواهد محدودی وجود دارد که نشان میدهد توانبخشی شناختی می تواند اثرات فوری بر روی آزمون غفلت داشته باشد.

افراد و خانواده ها پاسخ های متفاوتی به مداخلات متفاوت می دهند.عملکردهای قبل ازاختلال، شخصیت، حمایت اجتماعی، نیاز های محیطی فاکتورهایی هستند که به طور عمیق بر روی نتایج مداخلات توانبخشی شناختی تاثیر می گذارند.

شواهد و مطالعات

آنالیز های آماری متفاوتی درباره فواید اثرات مداخلات توانبخشی شناختی وجود دارد. یک مطالعه در سال 2002 انجام شد که 47 مداخله را باهم مقایسه و نتایج هر کدام را تجزیه و تحلیل کرد. در 37 مورد از 47 مقایسه، یک مزیت متفاوت برای مداخله توانبخشی شناختی نسبت به مداخلات دیگر گزارش داده شد.

اخلالات نورولوژیکی مانند آسیب مغزی تروماتیک، سکته، اختلالات نورودژنراتیو ، مدار های عصبی و عملکرد های شناختی را دچار اختلال می کنند و نیازمند رویکرد های توانبخشی شناختی هستند.

حوزه‌های شناختی هدف در توانبخشی شناختی چیست؟

مداخلات توانبخشی شناختی حیطه های شناختی مختلفی را مورد هدف قرار می دهد، شناخت حیطه های شناختی برای پاسخ به سوال توانبخشی شناختی چیست ضروری هست و شامل: توجه ، حافظه ، عملکرد اجرایی ، زبان ، مهارت های دیداری فضایی ، سرعت پردازش و ارتباطات اجتماعی هستند. برای مثال، مداخلات توانبخشی شناختی مربوط به توجه، حافظه و عملکرد اجرایی پس از آسیب مغزی تروماتیک  مورد توجه قرار می گیرند، در حالی که مهارت‌های زبانی و بینایی فضایی پس از سکته مغزی مورد توجه قرار می‌گیرند.

مداخلات توانبخشی شناختی همچنین ممکن است بر روی مهارت های ارتباط اجتماعی و توانبخشی جامع پس از آسیب مغزی تروماتیک متمرکز شود. در بیماری آلزایمر، مداخلات توانبخشی شناختی مناسب فرد طراحی می شوند و ممکن است اعضای خانواده را در فرآیند درمان درگیر کنند.

در طول مرحله حاد آسیب مغزی تروماتیک ، اختلالات اغلب در بین بیماران مشابه هستند و بهبودی ممکن است با یا بدون مداخله رخ دهد.اکثر رویکرد های مداخلات توانبخشی در طول مرحله مزمن بیماری نقش دارند،هدف مداخلات توانبخشی شناختی با پیشرفت بیمار از مرحله حاد به مزمن تطبیق داده می‌شود و روش‌ها و زمان‌بندی آن با توجه به شدت و تداوم اختلالات شناختی تعیین می‌شود.

مداخلات توانبخشی شناختی بر این اصل استوار است که تمرین مکرر مدارهای عصبی که واسطه عملکرد شناختی هستند، منجر به یادگیری مهارت‌های جدید می‌شود.

تصویربرداری تشدید مغناطیسی عملکردی (fMRI) برای نشان دادن مکانیسم‌های عصبی زیستی، بهبودی و کاربرد آنها در بیمارانی که مداخلات توانبخشی شناختی دریافت می‌کنند، مورد استفاده قرار گرفته است.

فعالیت ها و تمرینات ساختاریافته که به منظور افزایش عملکرد شناختی در نظر گرفته شده اند، محور اصلی مداخلات توانبخشی شناختی هستند.

استفاده از الگوریتم‌های یادگیری برای ارزیابی ظرفیت‌های شناختی و ایجاد برنامه‌های درمانی شخصی‌سازی‌شده، حیطه امیدوارکننده‌ای از تحقیقات در حال انجام است، اگرچه هنوز به طور معمول مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.

رویکردهای درمانی در مداخلات توانبخشی شناختی چیست؟

مداخلات توانبخشی شناختی از هر دو رویکرد جبرانی و بازسازی برای پرداختن به اختلالات شناختی استفاده می کند. تکنیک‌های ترمیمی یا بازسازی شامل درمان تحریک شناختی است که از تمرینات مدادکاغذی یا آموزش کامپیوتری برای تحریک فرآیندهای شناختی مانند حافظه، توجه و عملکرد اجرایی در یک برنامه ساختار یافته استفاده می‌کند و هدف آن بهبودهایی است که به فعالیت‌های روزانه تعمیم داده می‌شوند.

استراتژی‌های جبرانی مداخلات توانبخشی شناختی شامل آموزش روش‌های جایگزین برای دستیابی به اهداف مورد نظر، مانند آموزش استراتژی، یادگیری بدون خطا و استفاده از استراتژی‌های حافظه داخلی (به عنوان مثال: تصاویر کمکی) و کمک‌های حافظه خارجی (به عنوان مثال، دستور جلسات، دفترچه یادداشت، یادآوری‌های الکترونیکی) است.

آموزش فراشناختی با هدف قرار دادن توسعه استراتژی‌های جبرانی، اختلالات عملکرد اجرایی را بهبود می‌بخشد. آموزش فراشناختی از طریق راهنمایی‌های ساختاریافته ، تشویق به ارزیابی مکرر و خودنظارتی، به ارزیابی عملکرد فردی کمک می‌کند و خطاها را کاهش می‌دهد یا از آنها جلوگیری می‌کند.

مداخلات توانبخشی شناختی بر اساس ارزیابی‌های نوروسایکولوژیکال و شرح حال فردی بیمار تنظیم می‌شوند. آزمون‌های عصب‌شناختی استاندارد، نقص‌ها و نقاط قوت شناختی فرد را شناسایی می‌کنند، بنابراین در انتخاب تکنیک‌های درمانی و نظارت بر پیشرفت پروسه توانبخشی شناختی فرد، راهنمایی ارائه می‌دهند.

معیارهای نتایح عملکردی مانند معیار استقلال عملکردی در کنار ارزیابی‌های نوروسایکولوژیکال برای ارزیابی اثربخشی مداخلات توانبخشی شناختی در زندگی روزمره به کار گرفته می‌شوند. چالش‌های موجود در اندازه‌گیری نتایج مداخلات توانبخشی شناختی شامل نیاز به نظارت پویا و تعیین هدف در طول درمان است.

مداخلات توانبخشی شناختی به عنوان نقش قابل توجهی در کاهش اختلالات در افراد دارای اختلالات و آسیب های مغزی در نظر گرفته می شود و شواهدی وجود دارد که از بهبود توجه، حافظه، عملکردهای اجرایی و برگشتن فرد به اجتماع پس از مداخلات توانبخشی شناختی حمایت می‌کند.

مداخلات توانبخشی شناختی برای پرداختن به پیچیدگی اختلالات شناختی طراحی شده‌اند که اغلب از نظر شدت و ارائه متفاوت هستند . مؤثرترین مداخلات توانبخشی زمانی اتفاق می‌افتد که آموزش شناختی در موقعیت‌های واقعی زندگی که برای فرد معنادار هستند، انجام شود.

کاربرد واقعیت مجازی در توانبخشی شناختی چیست؟

واقعیت مجازی برای سالمندان مبتلا به اختلالات شناختی خفیف می تواند یکی از رویکرد های موثر مداخلات توانبخشی شناختی باشد ، زیرا آنها شبیه‌سازی سناریوهای زندگی واقعی و فعالیت‌های روزانه را ارائه می‌دهند که ممکن است به سالمندان اجازه دهد مهارت‌های شناختی را در زمینه‌های مشابه زندگی روزمره خود تمرین کنند.

در واقع، واقعیت مجازی، حداقل به اندازه درمان توانبخشی شناختی رو در رو در بهبود عملکرد شناختی کلی و عملکردهای اجرایی مؤثر بودند، و از نظر انگیزه و علاقه مزایای بیشتریبرای افراد دارای اختلالات شناختی داشتند.

با این حال، در حال حاضر تحقیقات کافی با طراحی خوب منتشر نشده است تا درک خوبی از اثرات واقعیت مجازی بر عملکرد شناختی در مقایسه با سایر اشکال مداخلات توانبخشی شناختی ارائه دهد. وجود و شدت عوارض جانبی مانند حالت تهوع ناشی از سیستم واقعیت مجازی باید به دقت ارزیابی و نظارت شود.

بر این اساس، صرف نظر از فناوری واقعیت مجازی مورد استفاده، باید ارزیابی دقیق نتایج و نظارت مداوم بر پیشرفت انجام شود تا اثربخشی مداخلات توانبخشی شناختی بر اساس واقعیت مجازی به طور دقیق اندازه‌گیری شود. 

کاربرد مداخلات در بیماری‌ها و شرایط مختلف

پژوهشگران معتقدند که نقص در کارکردهای اجرایی از قبیل توجه در کودکان مبتلا به نقص توجه و بیش فعالی بسیار رایج است و عملکرد توجهی این کودکان نسبت به کودکان عادی هم سن و سال خود بسیار پایین تر و ضعیف تر است.

فرایند توجه، قسمت های مختلفی از مغز از قبیل ساقه مغز،قشر آهیانه ای و نیز مناطقی از قشر پیش پیشانی را درگیر می کند. بنابرین جهت بهبود فرآیند توجه، نیاز به فعال کردن این مناطق از مغز به روش های مختلف است.

پروسه توانبخشی شناختی با استفاده از بازی های سرگرم کننده و جذاب با هدف تحریک و فعال سازی قسمت های مختلف مغز طراحی شده است و این توانایی را دارد که در صورتی که به صورت مهیج و با برنامه استفاده شود بتواند توجه فرد را به مرور بهبود ببخشد.

نتایج مقالات انجام شده در سال های اخیر نشان داده اند که برنامه توانبخشی شناختی در افزایش توجه انتخابی و عملکرد های اجرایی دانش آموزان با اختلال نقص توجه- بیش فعالی موثر بوده است و می توان از این روش برای بهبود توجه انتخابی و عملکرد های اجرایی دانش آموزان با اختلال نقص توجه – بیش فعالی استفاده کرد.

همچنین در توجیه اثربخشی مداخلات توانبخشی شناختی استفاده شده در مقالات سال های اخیر می توان گفت که ارائه برنامه ها به شکل سلسله مراتبی از آسان به مشکل طراحی شده بود، انجام موفقیت آمیز بازی های نسبتا آسان در مراحل اولیه برنامه توانبخشی شناختی سبب می شد تا کودک از عزت نفس و خودتنظیمی بالاتری برخوردار باشد و میزان توجه خود را در ادامه روند بازی حفظ کرده و سعی در افزایش آن داشته باشد.

یافته های مقالات نشان می دهند که توانبخشی شناختی باعث بهبود قابل توجهی در عملکرد و کیفیت زندگی بیماران آلزایمر می شود، همچنین پژوهش های اخیر نشان داده اند که مداخلات توانبخشی شناختی بر بهبود عملکرد حافظه در سالمندان مبتلا به آلزایمر تاثیر بسیار خوبی داشتند.